“Trẻ hóa” lịch sử (28/09/2010)

Cổng cũ thành nhà Mạc

Sử gia Dương Trung Quốc nói - ông “thực sự bất ngờ và rất ngạc nhiên khi nhìn thấy những hình ảnh thành cổ bị biến dạng một cách kỳ quặc. Sự chắp vá, đắp mới của công cuộc trùng tu đã phá vỡ những giá trị kiến trúc, nghệ thuật vốn có của thành cổ. Người ta đã cố tình làm biến dạng và làm mất đi cái hồn của thành nhà Mạc”. Đối với PGS, TS Nguyễn Hải Kế, khoa Lịch sử- ĐH QG Hà Nội cũng như hầu hết các nhà khoa học và dân chúng, thành nhà Mạc coi như đã mất sau 418 năm tồn tại. Bởi vì ai sẽ công nhận cái “lò gạch” xây mới không có một chút nào kiến trúc cũ đó là di tích thành nhà Mạc? Bởi “Không thể có chuyện là “lò gạch” vừa xây xong thì thành di tích”.

Nhưng đáng ngạc nhiên là, thành nhà Mạc không phải công trình kiến trúc lịch sử đầu tiên bị tàn phá, và tất nhiên cũng không phải công trình cuối cùng. Hai năm trước, Đình Thụy Phiêu, ngôi đình cổ nhất ở Việt Nam đã bị biến thành ngôi đình giả cổ với mái ngói đỏ au, cột đá xanh lè trong ngoài trước sau sơn son thếp vàng! Một năm trước, ngay cả việc khai quật Hoàng thành Thăng Long cũng được đưa máy vào để xúc như cái cách đào bới... công trình thủy lợi! Ở đình Mông Phụ, khi xây mới, người ta vứt bỏ những viên đá ong hàng trăm tuổi mà sau đó vì quá tiếc, Họa sĩ Thành Chương đã xin mua lại. Rồi thì chùa Dâu được “trùng tu” với dáng vóc mới y cái quán Ngon. Phải ngạc nhiên vì ở ngay bên bờ hồ Gươm sự hủy hoại cũng đang diễn ra! Có một người không ngạc nhiên, TS Nguyễn Hồng Kiên, người chủ trì dự án Điều tra cơ bản về di tích kiến trúc cổ truyền của người Việt ở châu thổ Bắc Bộ. “Tình trạng mai một kiến trúc cổ của ta, không phải chỉ vì những lý do khách quan như chiến tranh, thời tiết... Ngày xưa, là không có tiền để tu sửa, bây giờ thì nhiều khi lại vì có tiền mà thiếu hiểu biết nên được/bị tu sửa theo kiểu “hiện đại hoá”. Ông nói sau cuộc điều tra. Và một ví dụ rất dễ kiểm chứng là tượng vua Lê, ngay bên Bờ Hồ, cũng đang được đối xử với một cách thức y hệt. Theo TS Kiên, người ta đã “gộp” hai di tích Đình Nam Hương và tượng vua Lê vào làm một. Ở đó, có những con “rồng” bò ngược theo cầu thang mà “20 năm làm trùng tu di tích, chưa từng thấy con rồng bò ngược”.

 

Cổng mới thành nhà Mạc

 

 

 

Chỉ cách đó vài mét, là một con rồng chúc đầu ôm cột “ngay cả nằm mơ cũng không thấy”. Kiểu đèn đá sân vườn kiến trúc Nhật Bản, một vấn nạn của các di tích kiến trúc cổ, được đặt một cách thô kệch và vô nghĩa lý dù chúng được thanh toán với giá “không hề rẻ”. Ở đó, còn có  câu chuyện một cơ quan “cấp phường” cho rằng Đình Nam Hương là để thờ vua Lê Thái Tổ và người ta đưa một bức tượng vua Lê (sản xuất năm 2010), vào ban thờ. Rồi thì chó gốm, quái vật cung tiến... và gọi đó là tôn tạo di tích. “Giá các nhà báo và dư luận lên tiếng từ khi người ta biến di tích Cổng Bắc thành nhà Mạc thành đảo giao thông..” TS Kiên ngậm ngùi.

GS William Logan, Chuyên gia thẩm định, đánh giá di sản thế giới của UNESCO khi được hỏi về phong trào trùng tu di tích ở Việt Nam đã trả lời: “Giá trị các di sản thế giới nằm ở tính chân thực, nguyên gốc của nó. Bêtông hóa sẽ phá hỏng tính nguyên bản của di tích, di sản. Theo tôi, làm mới nhưng cần nghiên cứu cụ thể”.

Chuyện tôn tạo cổng thành nhà Mạc ác nghiệt thay, lại được coi là dự án trùng tu với kinh phí khoảng 10 tỷ đồng! Nhà báo Đỗ Doãn Hoàng, một trong số những người đầu tiên phát hiện vụ “Thành nhà Mạc thất thủ”, viết như sau: Người ra đã gọt bỏ rêu phong, phá bỏ các phom cổng, các bức tường thành lưu dấu mấy trăm năm dâu bể, để dựng nên tại đó một cái “lò gạch” nằm trọn vẹn, tơ hơ, gạch mới đỏ au, tinh tươm, mới mẻ từ chân lên đầu, từ trong ra ngoài, trét ximăng trắng lốp tứ bề, xung quanh “đảo” là chi chít cọc bằng inox sáng choang với xích sắt to bằng ngón chân cái.

Tuy nhiên, sự ngạc nhiên nhất lại là ở chỗ tất cả đã được thực hiện theo các quy trình có đủ các báo cáo, thẩm định, bút phê; tiền đập thành cổ xây mới là tiền nhà nước, từ túi nhân dân; việc đập thành cổ đó đang được những người có trách nhiệm coi là... bảo tồn.